Encontro en Quintela de dous vellos amigos

Sempre que teño unha oportunidade, e adoito facelo case unha vez ao mes, visito o meu pequeno mundo de Quintela. E digo «o meu pequeno mundo» porque, á parte de visitar a casa na que nacín, gozo coa conversa que manteño con calquera dos poucos veciños que quedan na aldea e asemade tamén gozo cando percorro calquera recanto da súa pequena xeografía. Eses pequenos lugares que están vivos na memoria acompañáronme ao longo dos corenta e cinco anos que estiven na emigración. Ás veces, cando chego, é o tempo da sega da herba ou do centeo; outras veces é o momento da sementeira; se paseamos polas rúas, poderemos percibir o aroma do pan que está cocendo no forno de leña comunitario calquera dos veciños das poucas casas que quedan habitadas, e, segundo en que estación do ano esteamos, poderemos quedar admirados diante da sinfonía de cores que adquiren as follas das árbores ou cando contemplamos a cor verde dos lameiros. É unha mágoa que a xeografía física dunha cidade como Barcelona sexa sempre a mesma.


Hoxe en Quintela quedan poucos veciños pero, cando era pequeno, viviamos preto de vinte e había moitos nenos e nenas que gozabamos cando xogabamos á billarda ou aos acochos. Daquela tamén intercambiabamos niños de paxaros ou facimaos os nosos propios xoguetes...


O día 24 de xuño, día de San Xoán, recibín unha gratísima sorpresa en Quintela. Alí estaba a agardar por min o meu grande amigo Antonio Díaz, Toño, e non estaba para falar de negocios nin de literatura nin para facer unha grande enchente. Cando nos vimos, démonos unha forte aperta, pois había cincuenta e dous anos que nos deramos un abrazo de despedida en Quintela, momento no que el marchaba coa familia para Río de Xaneiro; poucos anos despois partiría eu para Barcelona. Durante moitas horas percorremos xuntos a aldea na que nacemos: visitamos todos os recantos onde xogabamos de pequenos e tamén os lugares onde pasamos moitas horas mentres pacían as vacas e as ovellas; lembramos os anos da escola e cando estivemos a piques de ter un accidente cunha bala dun fusil que meteramos nunha greta dunha parede –bala que algún veciño trouxera da Guerra–, e que coa punta dunha fouce batiamos nela a xeito de percusor para que a bala estoupase. Afortunadamente para nós, erramos e a bala non explotou. Pero como a intención era esa, metémola no medio dun fachón de palla, acendémolo e marchamos de alí ás carreiras ata un lugar seguro para contemplar como pouco despois estouraba sen causar ningún dano. Toño sempre foi moi mañoso e facía de todo. Un día construímos unha escopeta co bastón dun daqueles paraugas chamados familiares. A escopeta imitaba á que podía ter un cazador e dentro dun cartucho metiamos un petardo que un mecanismo facía que estoupase sen maiores consecuencias, pero un día metemos dous e a escopeta rebentou en anacos. Tivemos sorte, non pasou nada e todo quedou nun bo susto. Despois fomos ata a Pena do Porteleiro, onde fixemos na nosa infancia debuxos e gravados nas pedras mentres os rabaños de ovellas comían unhas carqueixas ou uns carpazos no monte. Outras veces, a xeito do que facían os ferreiros ou daqueles que lles vendían o carbón, faciamos un oco, enchiámolo de cozas, cubriámolas con terróns e, a través dun pequeno respiradoiro para que saíse o fume, as cozas ían ardendo amodiño durante dous días ata que se convertían en carbón.


Toño daquela era moi bo debuxante. Un día fora coa nai á feira que había no Castro, e diante do castelo comezou a debuxar a fortaleza con todo tipo de detalles. Cando lle preguntei por aquel debuxo, díxome que o conservaba na súa casa en Río de Xaneiro.


Toño é un sentimental e comentoume que se emocionara cando chegou a Quintela. Dirixiuse ata a que fora a humilde casa onde nacera e atopouna rehabilitada como garaxe. E alí amosou o seu desgusto cando viu que cambiaran a porta de madeira por unha de chapa metálica. Máis tarde fomos ata a aldea de Toutelle, lugar no que nacera súa nai, e nada máis chegar foi visitar a casa onde pasara tantas xornadas cos seus tíos e avós. Atopou a casa aínda en pé, pero baleira. Alí estivemos cun veciño que lle falou da familia, momento no que Toño se emocionou. Logo decidimos ir ata A Cubela e a Toño gustoulle como está porque, aínda que só ten xente durante as fins de semana, os seus habitantes restauraron con moito gusto a aldea e mantiveron as casas tradicionais de madeira e de pedra.

É curioso que non falásemos nin de Río de Xaneiro nin de Barcelona nin de Santiago de Compostela. Naqueles momentos só tiñamos ollos e palabras para ver e lembrar os anos que pasamos xuntos en Quintela.

Presentación do libro: Amigos e sodomitas. A configuración da homosexualidade na Idade Media, de Carlos Callón

O día 28 de xuño presentouse na Libraría Couceiro de Santiago de Compostela o libro Amigos e sodomitas. A configuración da homosexualidade na Idade Media, de Carlos Callón.


Esta obra gañou o décimo sexto Premio Vicente Risco de Ciencias Sociais 2011. Un Premio que promoven conxuntamente os concellos de Allariz e de Castro Caldelas e as fundacións Vicente Risco e Sotelo Blanco. O xurado desta edición estivo formado por Fernando Acuña Castroviejo, Teresa Devesa Graña, Luís Martínez-Risco Daviña, Xosé María Eguileta Franco e Francisco Fernández Rei.


Na acta do xurado di que «acordaron por unanimidade concederlle o Premio a este ensaio onde o autor reflexiona sobre a problemática da homosexualidade masculina e feminina na Idade Media, a partir do corpus lírico galego medieval (particularmente as cantigas de escarnio e maldicir) e de textos historiográficos e xurídicos. Analízase con detalle o nacemento dos prexuízos homófobos nos séculos XI e XII e a súa posterior consolidación na Baixa Idade Media».


O libro presentouno o amigo, catedrático de Filoloxía Románica da Universidade de Santiago de Compostela, académico numerario da Real Academia Galega, secretario do Consello de Redacción da revista de pensamento crítico A Trabe de Ouro e representante da Fundación Sotelo Blanco neste Premio Vicente Risco de Ciencias Sociais, Francisco Fernández Rei. E tamén participamos no acto o autor do libro premiado, Carlos Callón e mais eu.


O profesor Fernández Rei falou polo miúdo dos temas que aparecen nos capítulos do libro e o autor, Carlos Callón, fixo unha exposición breve do seu ensaio para, deseguido, levarnos por algúns lugares de Santiago de Compostela e falarnos da homoxesualidade na Idade Media nesta cidade.


Carlos Callón é profesor de Lingua e de Literatura galega en Secundaria, investigador sobre literatura e sociolingüística, e activista cultural. Preside na actualidade A Mesa pola Normalización Lingüística e a Fundación Vía Galego e é portavoz nacional da plataforma unitaria Queremos Galego. Ademais, tivo a honra de ser concelleiro na súa vila, Ribeira; foi membro do Consello Asesor de Radio Televisión Española en Galicia, presidente do Comité de Estado da Axencia Europea de Linguas Minorizadas e é autor de varios libros e de moitas colaboracións en prensa.


En nome de Sotelo Blanco Edicións deille ao amigo Carlos os parabéns polo Premio acadado, e agradecinlles aos membros do xurado o traballo que desenvolven cada ano e que fan posible que este premio sexa un referente na cultura galega á hora de dar a coñecer os mellores traballos ensaísticos que abranguen as cienciais sociais (antropoloxía, historia, sociolingüística, economía, socioloxía etc.).

28 de xuño, unha primavera menos para a lingua galega

Este día 28 de xuño aconteceu un feito que considero gravísimo para a sociedade galega. A desaparición do xornal Galicia Hoxe é o fracaso do pobo. Quen non apoia a lingua que nos legaron os nosos ancestros, quen non quere un medio de comunicación independente e crítico, quen sente noxo por aqueles que loitamos todos os días do ano por manter aberta a fiestra da cultura no noso idioma, non merece ter o leme do goberno da nosa terra. É hora de deixar de lembrar o 17 de maio, o Día das Letras Galegas e o epitafio das mil primaveras máis para o galego. Moita xente estará contenta hoxe e outros xustificarán o peche do xornal Galicia Hoxe dicindo que, se unha empresa non é viable, hai que pechala. Pois ben, pechemos todas as empresas galegas, e podemos chegar ao absurdo e comezar pola que máis debe: a Xunta de Galicia. Vivimos nun país absurdo; e en Cataluña isto non pasaría nunca. Neste día desaparece un medio de comunicación, pero todos perdemos algo máis. Uns homes e mulleres perderon hoxe o seu posto de traballo nun medio de comunicación que loitaba todos os días por saír ao mercado e amosarnos as novas da nosa terra na nosa lingua e dun xeito independente. Sempre tiven as portas abertas deste xornal e sempre acolleron os meus artigos coa mellor disposición e nunca padecín ningún tipo de censura. Deséxolles a estes profesionais que atopen un traballo axiña, porque o merecen. Gustaríame ver e animaría a todos os editores da prensa escrita galega que o fixesen na nosa lingua. Ese día poderiamos dicir que algo está cambiando en Galicia.

Despois da indignación, ¿que?

Estas últimas semanas estamos vendo como se manifesta nas prazas a indignación de moitas persoas novas, e tamén das que non son tan novas, traballadores en xeral que están parados e que non atopan un posto onde desenvolver a súa actividade profesional. Certamente, realizan acampadas e manifestacións dende o 15-M, e tentan explicarlle á cidadanía o motivo da súa indignación. Todas estas persoas pertencen a grupos sociais moi diversos e forman un conxunto de intereses heteroxéneos. Así, podemos ver neles moitos homes e mulleres que están no paro, traballadores que están nunhas condicións laborais penosas, estudantes que remataron as carreiras e non teñen a curto prazo unha saída profesional, pensionistas que perciben do Estado unhas pensións ridículas ou persoas novas que quedaron no paro e son vítimas dos abusos dos bancos a través das hipotecas que agora non poden pagar e ven como quedan sen casa e teñen que seguir pagando o resto da súa vida unha vivenda que nunca posuirán. Estas voces son distintas entre si por estes motivos que acabo de dicir e por iso o movemento desta xente indignada aparece hoxe como unha explosión diante da sociedade en xeral.


Podemos entender absolutamente os motivos para que se indignen todas estas persoas ou estes sectores sociais, pero mantense nunha nebulosa o seguinte paso: ¿Cara a onde vai este movemento? ¿Como se articula a partir de agora a organización de algo que xa non será unha protesta, senón que debe ser unha estrutura organizada con eficacia? O certo é que sen organización estable o movemento 15-M pode acabar por se converter nunha simple anécdota, en algo que non deixe pouso no conxunto da sociedade. Curiosamente, os partidos políticos, todos sen excepción, están coincidindo na defensa da democracia parlamentaria, pois, como é sabido, no Parlamento están os representantes elixidos polo pobo. Esta defensa fana organizadamente porque saben que sen unha estrutura organizativa nada pode defenderse. En calquera caso resulta curioso que ante un feito excepcional como este coincidan ideoloxías distintas e incluso opostas. Polo tanto, a democracia presenta, ás veces, estes paradoxos e só temos que ver as novas alianzas que se están a dar en Estremadura ou nalgúns concellos.


Temos que admitir que na clase política figuran moitas persoas que actúan de boa fe, con honradez, pero adoito quedan afogadas pola maquinaria dos partidos e polo propio funcionamento parlamentario. E por se fose pouco, resulta que estes partidos políticos están suxeitos cada vez máis á disciplina europea, a unha Unión Europea que hoxe por hoxe funciona no eido económico con actitudes moi claras: dende a UE falan dos rescates de Grecia, Irlanda e Portugal, pero en realidade están a dicirnos que hai que rescatar os grandes números da economía, e esta hoxe por hoxe está nas mans dos bancos. As entidades financeiras sanearon as súas contas en todos os países europeos e fixérono con cartos públicos; e estes cartos, en teoría, pertenecen ao conxunto dos cidadáns. Pois ben, resulta que esta axuda dos Estados aos bancos deixou os diferentes países nunha situación, en moitos casos, crítica. Nos próximos tempos poderemos asistir a unha reactivación das actividades financeiras e, ao mesmo tempo, veremos como a crise será máis fonda nos Estados e estes actuarán con máis recortes sociais.


Se os Estados que compoñen a UE, a través da maquinaria organizativa e estrutural, non foron capaces de arrepoñerse ás entidades financeiras, ¿que pode facer un movemento heteroxéneo e difuso que ata o de agora basea todo nos acordos asemblearios? Cómpre que non esquezamos que estes acordos, por moi sensatos que sexan, poden quedar estancados ou, o que é peor, manipulados antes de pórse a andar. Aquí poden entrar en xogo os intereses partidistas ou sindicais que acabarían por desvirtuar o arranque deste proceso de propostas. E xa se ouviron voces neste sentido: algún concelleiro xa se declarou «antisistema» e algún político, con máis sentido do ridículo, declarou que algunha das reivindicacións dos indignados son razoables e asumibles. En calquera caso, son algúns exemplos de como a democracia parlamentaria pode acabar desvirtuando o movemento 15-M.


Pero agora tamén convén reflexionar sobre a capacidade dos nosos representantes políticos para que fagan política de verdade. Na actualidade están demostrando, no Estado español e no resto da Unión Europea, que realizan moi ben a política que marcan os bancos. Certamente, as entidades financeiras sempre estiveron por riba dos réximes políticos, fosen ditaduras ou democracias, así lograron obter suculentos beneficios. Os políticos parecen estar secuestrados nun círculo vicioso e procuran defender o saneamento dos bancos ou do gran capital antes que atender as políticas sociais que estaban nos seus programas electorais. Se isto o fan ben e con habilidade, con toda a seguridade do mundo poderán seguir sendo políticos do partido que sexa. Pero se cometen erros nestas tarefas, que ninguén pense que se retirarán da política, é dicir, sairán elixidos nas listas electorais ao Parlamento Europeo. Aquí poderán vivir placidamente a nova etapa da súa vida política con grandes soldos e dietas nese «cemiterio de elefantes».


Como todos e todas poderán apreciar nestas liñas, os motivos que temos para indignarnos son moitos e variados, pero a grande onda dos poderes económicos actúa como un verdadeiro tsunami e resulta imparable a súa forza destrutiva; deste xeito, e ata o momento presente, é infinitamente máis eficaz que as acampadas ou as manifestacións. É evidente que a protesta trae como consecuencia un certo alivio ou unha pequena satisfacción no movemento, pero só vai servir para seguir aguantando as contradicións dun sistema que aínda que se chame democrático non serve realmente para o conxunto da sociedade nos seus múltiples e diversos intereses. Pola contra, os partidos políticos e os poderes económicos representados polos banqueiros teñen as súas liñas perfectamente trazadas. No primeiro caso, a través das eleccións: os partidos políticos sempre prometen que traballarán para resolver os problemas do pobo, pero despois esas promesas van para o faiado durante catro anos. Deseguido, aparecen as liñas marcadas polo capital, que é o que ten o verdadeiro poder. Polo tanto, a política que van levar a cabo os partidos políticos vai ser a que deseñaron as entidades financeiras para desgraza dos sufridos cidadáns.


Todo o que acabo de escribir pode dar a impresión dun pesimismo radical, pero non é esta a miña intención. Cómpre seguir vendo a realidade futura cun certo optimismo. Isto é o que ocorreu co movemento do Maio francés do 68. Aparentemente, a curto prazo o movemento desapareceu sen maiores consecuencias, pero pasado o tempo puidemos atoparnos con actitudes e posicións críticas que dalgunha maneira teñen as súas raíces naquel movemento. Convén pensar que o que estamos a vivir con toda esta xente indignada pode dar tamén os seus froitos máis adiante. Aí está a esperanza porque, en definitiva, moitos dos rapaces e das rapazas que están protestando hoxe ocuparán o día de mañá as responsabilidades dentro da sociedade. Se o movemento non dese ningún froito, o futuro vai ser moi negro para a sociedade e, o que é peor, seguirá a ter a cor dos cartos.