O meu primeiro tren

De primeiras teño que aclarar que o título deste artigo non se refire a un tren de corda ou eléctrico, daqueles que os nenos ricos recibían o día de Reis, nin tampouco a que eu fose propietario dun tren. O título trata de evocar os meus recordos, xa afastados no tempo, e reproduce a impresión que tiven ao ver, por vez primeira, un tren.

Pero antes explicarei as circunstancias que motivaron aquelas lembranzas ferroviarias. Estiven hai uns días en Quintela e aproveitei para percorrer algúns lugares coñecidos e outros que cría coñecer, pois sempre tratei de descubrir cousas novas no medio natural no que se desenvolveron os primeiros anos da miña vida. Recalei en Torbeo, onde xa coñecía unha taberna na parte alta, pero non coñecía outra que realmente non sei se se podería cualificar como unha taberna, unha tenda de comestibles, unha ferraxería ou unha tenda que vende de todo un pouco. Este establecemento está rexentado por un matrimonio dende hai cincuenta anos e, verdadeiramente,todo o que se almacena nel e as vivencias dos seus propietarios, ben coñecedores de toda a zona, dan para escribir un artigo completo. Saín da tenda e fun ver logo as construcións de sequeiros en Souto, que está situado entre Moreira de Abaixo e Castro de Abaixo. Mentres ollaba aquela paisaxe, achegáronse á miña mente as lembranzas dos anos pasados, recordaba as castañas que se daban alí e que durante séculos foron uns dos alimentos básicos para que puidesen subsistir os veciños de Torbeo e, moi especialmente, os da montaña, os da miña parroquia, Mazaira. Mágoa que hoxe os soutos e mais os sequeiros estean abandonados.

Continuei a miña viaxe e dirixinme ata San Clodio. Alí comín nun restaurante que se atopa ao carón da estación do tren. Este lugar removeu fondamente o meu maxín, pois a estación de San Clodio-Quiroga forma parte da paisaxe dos recordos da miña mocidade. Logo puiden comprobar que se conserva como cando eu a vin por primeira vez, disto hai xa medio século. Tería eu trece ou catorce anos e na miña casa, como en tantas outras, tiñamos apuros económicos. Un día a miña nai díxome que, se quería ter unhas pesetas para gastar nas festas do verán, tería que ir co cabalo a San Clodio e vender un saco de patacas, do mesmo xeito que facía ela case que todos os domingos do ano. O traxecto dende a miña aldea, Quintela, ata San Clodio era de dezaseis quilómetros. Lembro que ese día, mentres o cabalo cargaba co saco de patacas e eu tiraba do ramal para guialo, iamos falando vinte persoas camiño de San Clodio. Cando chegamos, fun ata os postos onde se expoñían os sacos de patacas para a venda. Cómpre dicir que ata alí se achegaban compradores da ribeira ou mesmo mineiros ou ferroviarios de distintas partes de Galicia ou do Bierzo. Aquel día foi inesquecible para min por dous motivos. Por un lado, ese traballo ía proporcionarme unhas moedas que me servirían para mercar petardos ou algunha gasosa nas festas do verán que se aveciñaban e, por outro, ía ter a oportunidade de ver por vez primeira un tren. Ambas as dúas cousas puideron facerse realidade: conseguín vender o saco de patacas e tamén ver pasar un tren que, lembro agora perfectamente, era de mercadorías e que seguiu o seu traxecto sen parar na estación. Por sorte, puiden ver pouco despois a chegada dun tren de pasaxeiros, que parou na estación de San Clodio en medio dun estrondo de ruídos metálicos e dun fume que saía sen parar da máquina de vapor. Ese tren téñoo hoxe na cabeza e, sobre todo, o asubío da locomotora ao cruzar o paso a nivel e a imaxe dun esforzado fogueiro que non deixaba de botar padas de carbón no lume que quentaba a caldeira, sen esquecer o movemento de pasaxeiros que subían ou baixaban daqueles vagóns de madeira.

Catro anos máis tarde sería eu un dos pasaxeiros daquel tren que paraba en San Clodio. Coma tantos outros milleiros de galegos, collía o camiño da emigración e marchaba coa miña maleta de madeira para Barcelona naquel tren que lle levou o traxecto vinte e catro horas. Para min esta segunda experiencia foi moi distinta á primeira e, por dicilo de forma clara, moito menos estimulante. A primeira vez que vin o tren sabía que aquela noite volvería á casa para estar cos meus e durmiría na miña cama; pero esta segunda vez, eu non sería un espectador do tren nin un simple viaxeiro que subía a el para admirar a paisaxe desolada das terras de Castela ou descubir por primeira vez o mar nas costas de Tarragona. Naturalmente que vía esas paisaxes a través da xanela, pero a miña cabeza estaba noutro lugar, pois a incerteza dunha vida nova que estaba a piques de comezar golpeaba a miña cabeza; a isto uníase a angustia de non saber que ía atopar cando baixase do vagón na estación do Norte de Barcelona. Non gocei, polo tanto, da miña primeira viaxe en tren, pois eu non ía facer turismo. Sentado naquel duro banco de madeira sentíame canso e abafado por dúas sensacións contraditorias e moi fortes. Non sabía que ía atopar naquela cidade, que para min era descoñecida, e sentía moi viva a nostalxia de todo o que deixaba atrás e que intuía que tardaría en reencontrar. Esta foi a experiencia da miña primeira viaxe en tren e agora moitos anos despois, cando volvín pisar esta mesma estación na que collín o tren como emigrante, volveron á miña mente as imaxes e as vivencias daquela viaxe de 1962. Estas imaxes son moi nítidas e concretas e téñoas gravadas na miña mente, pero, en cambio, non conservo ningunha impresión especial das outras múltiples viaxes que fixen en trens modernos como o AVE, en avións como o Concorde ou mesmo en grandes transatlánticos. Certamente, os recordos que quedan incrustados na memoria teñen moito que ver coa intensidade das vivencias e non teñen nada que ver coa tecnoloxía ou coa comodidade que esta proporciona.

O meu cabalo branco cargado cun saco de patacas camiño de San Clodio e, logo, de regreso á casa, transportándome a min, o primeiro tren que vin parado en San Clodio e o segundo tren, no que fun viaxeiro-emigrante, son imaxes que conservei ata o día de hoxe e que se activan con toda a súa viveza en ocasións como a que expliquei ao principio, cando andaba pola plataforma da estación de San Clodio que, por certo, conserva aínda o mesmo reloxo e as mesmas dependencias das que me afastei para converterme nun emigrante máis. O meu retorno de agora recoñezo que ten algo de desquite, de poder saldar unha conta pendente. Dende estas liñas quero render unha homenaxe emocionada a todos aqueles galegos viaxeiros-emigrantes que non tiveron nin terán un tren de retorno.