Unha visión «turística» da emigración

O pasado domingo botaron en La 1 de TVE o filme Un franco, 14 pesetas. Tiña curiosidade por ver esta película que trata o tema da emigración española na Europa nos anos sesenta. Cómpre dicir que a min me interesa todo aquilo que está relacionado coa emigración e o tratamento que se fai dela. Puiden comprobar aos poucos minutos de comezar a proxección que as imaxes do filme reflectían calquera cousa menos o drama humano e a sordidez do mundo da emigración, algo que só temos moi presente os que a padecemos. Na película proxéctase un mundo moi bonito, ideal e plácido. Vexamos: dous «españolitos», que se dirixen a Suíza nun tren confortable, chegan a unha vila de conto, logran instalarse nun hoteliño con encanto, atopan traballo con facilidade e os habitantes da localidade acóllenos cos brazos abertos. Todo é marabilloso e, para que non falte nada, non falta nin a necesaria ración de sexo servida pola dona do hoteliño. ¿Quen pode pensar a estas alturas do século XXI que así foi a aventura da emigración que vivimos realmente nos anos sesenta?

Máis alá das boas intencións do proxecto e da correcta interpretación dos actores, o que me preocupa neste caso é que se dá unha visión descafeinada, por non dicir falsa, do maior drama social que viviu o noso país naqueles anos. A película emitiuse nuns momentos moi sensibles para un pobo que trata de recuperar a memoria histórica. Inténtase, xa que logo, recuperar a memoria do pasado para que as novas xeracións coñezan a situación tan dramática que padeceron neste país moitas ducias de milleiros de persoas. Mais a película que comentamos aquí non recupera nada disto e imaxino que calquera adolescente que a vise terá ganas de erguerse hoxe correndo e marchar a esa idílica Suíza, onde todo está limpo e a vida é acolledora e fácil. Penso que para dar esta imaxe do mundo da emigración mellor sería non dar ningunha porque as visións falseadas quedan incrustadas nas mentes e acaban funcionando como verdades.

O certo é que o mundo da emigración foi moi distinto, moito máis sórdido, difícil e frustrante e, polo tanto, esixe un tratamento, literario ou cinematográfico, moito máis rigoroso e austero e menos comercial. Despois de darlle moitas voltas ao produto que vin o luns, non acabo de ver por onde aparece o presunto tema da emigración. Alí, insisto, todo resulta fácil: os adultos aprenden a lingua estranxeira con facilidade e o fillo pequeno do emigrante intégrase completamente no sistema educativo suízo. Certamente, un paraíso. A única escena na que a fita trata de achegarnos á realidade é cando intenta reflectir a decepción do regreso a España. O escenario é un piso que non reúne as condicións de habitabilidade nunha cidade dormitorio próxima a Madrid. Tamén está ben tratada a reacción do fillo, ao que se lle cae ese mundo enriba e acaba avergonzándose do seu avó e con ganas de regresar a esa Suíza idílica onde viviu unha infancia marabillosa… Deste xeito chegamos ao desenlace da película, onde os pais da criatura deciden aliviar as súas penas indo tomar unhas cervexas na cosmopolita rúa de Alcalá. Un remate beatífico para poñer fin a unha peripecia que, en definitiva, non foi tal.

Pero máis alá do comentario sobre esta película, creo que o importante é promover unha reflexión sobre a frivolidade coa que uns e outros se achegan ao tema da emigración. Durante moitos anos foi un tema silenciado e, por desgraza, cando sae á luz, faino dunha forma adulterada e falsa. Este comentario vai dirixido a calquera xénero artístico no que semella que a comercialidade e a corrección política deben ter máis importancia que a análise honesta de todo o que representou a emigración daqueles duros e penosos anos. Cómpre dicir respecto disto que hai poucas novelas, poucos ensaios e poucas películas, pero o máis denigrante é que do pouco que existe, a maior parte falsea a realidade. Pero tamén é certo que a manipulación non se limita só ao mundo das artes senón que alcanza tamén de forma moi clara a esfera dos políticos. Lembro agora as declaracións dun alto cargo da Xunta de Galicia que tiña responsabilidades no tema da emigración, cando realizou hai xa uns anos un percorrido por terras alemás, lugar de destino de milleiros dos nosos emigrantes. O home declarou ao seu regreso que viña encantado da súa viaxe en tren por aquelas terras: alí todo era extraordinario e falaba da sorte que tiveran os seus paisanos galegos cando foron traballar a aquel paraíso terreal. Está claro que as declaracións deste individuo respondían á visión de calquera turista, pero non falaban así os galegos e galegas que deixaron a pel, e en moitos casos a vida, en calquera dos complexos industriais traballando xornadas interminables, moi lonxe, ademais, das súas familias. Tampouco este tipo de declaracións serven para recuperar a realidade do noso pasado. E é que esta realidade é moi teimuda e dalgún xeito logra resistirse a calquera manipulación artística ou política.

Para rematar estas liñas quero manifestar a miña preocupación respecto da posibilidade de que calquera director de cine poña en marcha unha película sobre os emigrantes que están chegando ao Estado español neste século XXI. Sería denigrante e infame pero, se cadra, por necesidades do guión e da mercadotecnia, acabaremos vendo na pantalla como estes emigrantes africanos chegan ás nosas costas non en caiucos ou pateras senón en grandiosos transatlánticos ou en luxosos iates e son recibidos nos portos ao son de sevillanas ou muiñeiras…