Unha recuperación estremecedora da memoria histórica

Hoxe en día fálase da recuperación da nosa memoria histórica e moita xente chegou a asociar este concepto con aqueles nomes de persoeiros da cultura e da política que padeceron persecucións, martirios ou execucións, pero esqueceu que os terribles acontecementos da Guerra Civil tamén lles afectaron a milleiros de persoas anónimas de condición humilde, que foron vítimas de fusilamentos arbitrarios que quedaron impunes ata hoxe.

Tiven ocasión de entrevistar unha testemuña que viviu de preto aqueles acontecementos, Carme González López, unha malagueña nada no 1921, pero que dende os quince anos viviu en Sas de Penelas, lugar de onde eran os seus pais. Hoxe Carme vive chea de achaques na residencia de Manzaneda; pero estes achaques non lle impiden manter vivos na súa memoria uns feitos que marcaron decisivamente a vida da súa familia. Por primeira vez Carme relatou o que lles sucedeu a seu pai e ao seu irmán naquel tempo escuro da Guerra Civil. O pai era afiador e, segundo me contou Carme, trasladárase coa muller ata as terras de Andalucía coa roda de afiador ao lombo na procura dunha subsistencia que non tiña en Galicia. Pero tampouco na localidade de Teba, na provincia de Málaga, conseguiu saír da miseria porque, como lembra Carme, os seus pais seguían vivindo dun xeito miserable e o pai nin sequera dispoñía dun espazo no que gardar a súa roda de afiador. A familia vivía na beira do río Genil nunhas condicións infrahumanas. Di Carme: «Viviamos peor que os xitanos e iamos descalzos a recoller a froita que tiraban por un barranco os do mercado de abastos. Aquela froita estaba podre pero sempre había un anaco que se podía comer». Un dos irmáns de Carme decidiu afiliarse a un sindicato e, a través del, logrou que lles desen un piso polo que pagaban un alugueiro mensual de seis reais. Esta circunstancia permitiulle á familia fuxir das precarias condicións de vida que ata daquela soportaran, porque tanto Carme coma os seus irmáns naceran e pasaran os primeiros tempos vivindo nunha palleira e durmindo nun colchón de palla trillada. Isto provocou unha chea de secuelas na saúde de todos os irmáns e tamén da propia Carme. Aseguroume que dende aquel momento padeceu unha coxeira durante toda a súa vida e os seus irmáns tampouco gozaron de boa saúde polas condicións de vida nas que viviran.


Pero o peor aínda estaba por chegar. O irmán maior, o que se afiliara ao sindicato, cometeu a terrible imprudencia de intentar loitar por unha vida máis digna para el e para a súa familia e acabou sendo vítima da máis cruel das indignidades: «Un día apareceron pola casa uns homes armados coa orde de sacar “a pasear” a ese mozo sindicalista; a el e só a el». Pero foi entón cando o pai, o afiador galego, sacou do máis fondo do seu corazón o mellor exemplo da dignidade humana e díxolles aos verdugos: «Se levades o meu fillo para matalo, levádeme a min tamén con el». Os verdugos tomáronlle a palabra, marcharon cos dous, o fillo e o pai, e fusiláronos no alto de Matallana, o lugar ao que levaban os paseados, xunto a unha gabia. Contoume Carme que os corpos dos fusilados caían directamente nunha fosa e alí quedaron soterrados ata hoxe. Disto hai xa moitos anos e ela, cando regresou a Galicia, conservou en silencio estes recordos. O medo e dor provocada pola inmensa ferida que se abriu no seu corazón acompañárona durante toda a súa vida. Por sorte, a familia recibiu deseguido unha mostra ben clara de solidariedade protagonizada por outro afiador, Amadeo López, que tamén era de Sas de Penelas e vivía en Sevilla. Foi este home, cando soubo da situación da viúva e dos fillos, quen os levou a Sevilla coa intención de devolvelos a Galicia. Este home deulles un consello de supervivencia: «Cando cheguedes a Sas de Penelas, non vistades de loito, pois a cor negra da roupa pode levantar sospeitas e aumentar aínda máis a traxedia familiar que xa arrastrades dende Málaga».


O regreso a Galicia produciuse cando Carme tiña quince anos. Aquel momento non foi o remate da miseria para a familia, pero unha vez máis apareceu a axuda solidaria dos veciños de Sas de Penelas. Carme lembra perfectamente como aquela xente da aldea se achegaba a eles cun pan, unha ducia de ovos, unha tixola... e desta forma puideron apenas sobrevivir. Hoxe esta muller quixo relatarme uns feitos que forman parte da súa terrible historia familiar, que é tamén a nosa propia historia, porque os acontecementos que lle sucederon á súa familia forman parte do noso pasado e temos o deber de lembralos e aprender deles que a violencia cega, o odio e a inxustiza non teñen límites. As balas segaron moitas vidas, tanto de persoeiros ilustres coma de xente humilde e traballadora, e o que lle sucedeu á familia de Carme tamén forma parte da nosa memoria, da memoria histórica que non debemos esquecer nunca.


Agradézolle fondamente a Carme —máis coñecida polos seus veciños de Sas de Penelas como Carmelita— que me ofrecese o testemuño da súa vida. Esta muller, que está chea de coraxe, vive os seus últimos anos nunha residencia na que a tratan moi ben pero... «como na miña casa, en ningún sitio». Estas palabras amosan o apego á vida: unha vida que estivo chea de desgustos e sufrimentos, unha vida vivida en silencio e marcada por unha inmesa dor.