Para quen toca a orquestra?

Nunha das múltiples camiñadas que fixen pola miña terra vin un día de Santo Antón unha escena que me devolveu de inmediato á miña infancia. Fora ata Vilardá, unha aldea que está preto da miña, Quintela, aínda que pentence a outra parroquia, e aquel lugar resultábame familiar: de neno fora moitas veces ata alí por mor da festa patronal que se facía na parroquia. Esta festa, para os cativos dos arredores, era un fito fundamental no transcurso do ano, xa que era a celebración máis próxima á que acudiamos de mañanciña para gozar de todos os momentos da festa. En primeiro lugar, tiñamos que acudir á misa cantada en honor do santo; seguidamente, a xente maior saía en procesión coa imaxe polos arredores da igrexa mentres os cativos preferiamos patear os lameiros e as hortas na procura das canas dos foguetes de palenque que os membros da comisión das festas lanzaban ao aire; daquela, o son dos estralos mesturábase co repique das campás. Os rapaces estabamos ben contentos, pois utilizabamos aquelas canas para construír algún xoguete, por exemplo, unha frauta ou un canelo. Este último consistía en recortar un anaco de cana e ter dúas cortizas. Unha poñiámola na parte dianteira, para tapar o cano, e a outra, na parte traseira. Esta última, impulsada pola «vaqueta», facía que o aire fixese saír disparada a cortiza dianteira ao tempo que pegaba un estoupido. Estes xoguetes, que hoxe poden parecer unha simpleza, eran naqueles anos un verdadeiro tesouro para nós, pois significaba que eramos capaces de construílos e de xogar con eles. ¿Cantos rapaces fan hoxe en día os seus propios xoguetes?

A continuación faciamos a comida familiar e, despois, pola tarde empezaba xa o baile. Este levábase a cabo no mesmo lameiro que pisei medio século máis tarde. Cómpre dicir que o lameiro é o mesmo, pero algo cambiou irremediablemente na festa do século XXI. A orquestra da miña infancia estaba composta por catro músicos que tocaban sobre unha tarima, ao principio sen megafonía, o que facía que os músicos tivesen que cantar a pleno pulmón para que as súas melodías enchesen o aire daquel lugar. Uns anos máis tarde intentouse amplificar o son cuns altofalantes, os cales funcionaban con batería, pois a luz eléctrica aínda non chegara a Vilardá. Pero o invento non supuxo unha gran mellora porque os altofalantes eran de escasa potencia e, en ocasións, fallaban as baterías e tiñan que seguir os músicos actuando sen ningún tipo de amplificación. A cousa mellorou a partir dos anos sesenta cando se electrificou a zona cun fluído eléctrico deficiente, pero que xa permitía ter unha mellor acústica.


Pero as festas non se celebraron sempre. Lembro que tiveron que suspenderse algunha vez porque na parroquia houbera durante o ano demasiados defuntos e, como na casa destes non facían festa por estar de loito, non pagaban a cota correspondente. Todo o que se facía era unha misa cantada e, pola tarde, Leandro de Torbeo, que era o gaiteiro da zona, se non bebera demasiado viño antes da función, podía animar os mozos e as mozas cos sons alegres da súa gaita. Deste xeito podía facerse a festa, pero xa non era o mesmo.


Todo este mundo representaba para os nenos e os mozos da miña aldea un universo de felicidade. A festa do Santo Antón era das primeiras da tempada e as nais, conscientes da ilusión que provocaba nos fillos, encargábanse durante o resto do ano de practicar sobre eles algo semellante á chantaxe e dicíannos: «Se non cumpres ben cos estudos, co traballo e, sobre todo, co coidado das ovellas no pastoreo, quedarás sen ir á festa». Isto era suficiente para que tivésemos que comportarnos con sensatez.



Medio século máis tarde puiden oír outra vez o son da orquestra, pero agora trátase dun son moi potente e dun equipo humano e técnico que nada ten que ver cos medios rudimentarios das festas da nosa infancia. A simple tarima deixou paso a un grande escenario, o cal acolle unha orquestra formada por sete músicos dotados dos máis modernos instrumentos electrónicos e que son o acompañamento necesario da non menos imprescindible cantante. Todo moi moderno e moi avanzado; pero o curioso é que este progreso parece estar dedicado a ninguén como se pode comprobar na fotografía. O traballo deste esforzado conxunto musical semella en balde, pois nin tan sequera os cativos que poden verse detrás do escenario lle prestan a menor atención ao grupo. Os adultos, pola súa parte, tampouco estaban polo labor: uns porque seguen na emigración e xa non asisten á cita anual da festa, aínda que algún deles, nun acto solidario, pagase o recibo correspondente das festas; os outros, os poucos que asistiamos, faciámolo ao redor do chedeiro dun carro que servía de mostrador da cantina da festa. Entre este parladoiro e o escenario da orquestra podemos atopar o baleiro máis absoluto. E eu, ante esta situación, pregúntome: Para quen toca esta orquestra?