Cartas á carta

As Ramblas barcelonesas sempre nos sorprenderon pola heteroxeneidade dos seus persoeiros e polo ambiente. Este paseo supuxo para os emigrantes galegos un punto de referencia fundamental, xa que une a céntrica Praza de Cataluña —praza que durante moitos anos serviu como punto de encontro dos galegos os domingos pola tarde— co porto. Daquela tamén era un paso obrigado para poder asistir ás salas populares de baile que había na faldra da montaña de Montjuïc e que frecuentabamos os paisanos galegos. A través deste emblemático paseo barcelonés podiamos chegar ata o edificio que albergaba, e aínda alberga hoxe en día, o Centro Galego, que está moi cerca do Gran Teatro do Liceo. En medio deste heteroxéneo paseo podiamos atopar quioscos de prensa, postos de flores ou de paxaros e tamén algo que quedou gravado para sempre na memoria: na entrada do Palacio da Virreina había uns humildes postos de madeira e no seu interior os escribentes agardaban polos clientes que desexaban escribir cartas. Cómpre dicir que naqueles anos había moita xente que era analfabeta e acudía a este tipo de servizos. As cartas podían estar dirixidas aos familiares que estaban na aldea, pero tamén se facían cartas de amor ou para dar unha mala nova, por exempo, a morte dalgún veciño ou amigo emigrante. O escribente, polo xeral, tiña un modelo prefixado para cada ocasión. Todo isto pode parecer máis propio do século XIX, pero o certo é que as miñas lembranzas deste servizo epistolar son dos primeiros anos da década de 1960. Certamente, estes escribentes, ou máis especificamente amanuenses, levaron a cabo unha importante función social e grazas aos seus servizos moitas persoas analfabetas puideron seguir en contacto coas súas familias ou cos seus amores. Hoxe en día, a xente máis nova descoñece todo isto e para ela é difícil de entender o que estou relatando nestas liñas. Si, a xuventude de hoxe é a xeración da internet, do teléfono móbil e da era das novas tecnoloxías, que pode comunicarse con calquera persoa do mundo só con pulsar un botón. Pero hai medio século as cousas non foron tan doadas como o son na actualidade e moitos paisanos tiveron que recorrer a aqueles amanuenses das Ramblas, moitas veces dunha forma anónima, pois aqueles postos tiñan un pouco de confesionario.

Tamén había casos nos que o paisano, que por desgraza era analfabeto, non baixaba ata as Ramblas para que lle escribisen unha carta, senón que se servía dun veciño da pensión que sabía redactar. E digo isto por experiencia propia, pois levei a cabo este servizo para compatriotas que non sabían nin ler nin escribir e recorrían a min para que lles escribise as cartas e os sobres. Cómpre dicir que servirse do veciño ou do compañeiro que soubese escribir foi tamén moi frecuente no servizo militar, onde os recrutas e os soldados analfabetos non tiñan máis remedio que recorrer a un amigo que si soubese para que lle escribise as cartas. Esta práctica estivo moi estendida ata mediados do século XX porque o número de cidadáns analfabetos era moi amplo e outros recursos como o teléfono quedaban moi lonxe do alcance de moitos emigrantes. Temén é preciso dicir aquí que non podemos esquecer que en moitas aldeas de Galicia a electricidade e o teléfono non chegaron ata case finalizado o século XX. A súa única rede de comunicacións era, polo tanto, o servizo do carteiro que pasaba polas aldeas de cando en vez para entregar esas cartas escritas moitas veces por amanuenses ou por paisanos solidarios. Se a nova era grave e chegaba a través dun telegrama, daquela era o porteiro do Concello o encargado de entregarllo persoalmente ao destinatario. Foi precisamente por isto, polo que os porteiros municipais non foron ben vistos polos veciños da aldea, pois a súa presenza adoitaba estar asociada coas malas noticias ou coa morte.