Balseiros á galega

Os galegos espallados por todo o mundo tiveron ao longo da historia a oportunidade de ser coprotagonistas de moitos e importantes acontecementos. Aínda que sempre se dixo que viaxar é a mellor maneira de adquirir experiencias e coñecementos, a emigración foi unha forma, aínda que forzosa, de coñecer o mundo e de impregnarse doutras culturas. Certamente, hai máis de tres séculos que moitos paisanos decidiron deixar a súa terra e os seus seres queridos, o que permitiu que a pegada de Galicia puidese estar hoxe presente en moitos territorios. Guerras, golpes de Estado, revolucións, catástrofes naturais foron algúns dos escenarios nos que os nosos emmigrantes se viron envoltos voluntaria ou involuntariamente.

Pero non nos remontemos tanto no tempo e quedemos simplemente no século XX. Só algúns exemplos demostran este coprotagonismo galego. Por exemplo, na construción do faraónico Canal de Panamá traballaron moitos galegos atraídos por uns salarios elevados, pero alí deixaron a pel en xornadas fatigosas e nunhas condicións de traballo de auténtica escravitude. Anos máis tarde pode tamén detectarse a pegada galega nos acontecementos da Revolución Cubana e na súa posterior consolidación. Xa escribimos un texto sobre este feito no libro A voz do emigrante, onde aparecen entrevistas con moitos galegos que fuxiron da miseria das súas aldeas natais e acabaron instalados, nalgúns casos, en terras cubanas. Aquí participaron activamente no alzamento castrista, non só como militantes e loitadores de base, senón tamén como ideólogos da Revolución. Os nomes de Pedro Trigo, Julio Trigo ou tamén os irmáns Díaz ilustran esta participación activa dos emigrantes galegos en Cuba, sen esquecer, por suposto, aqueles cubanos descendentes de galegos que foron protagonistas principais da Revolución; é o caso, sen ir máis lonxe, do propio Fidel Castro e do seu irmán Raúl.



Pero xa dixemos que os galegos polo mundo tiveron que pasalas de todas as cores. Xunto á cor verde oliva da Revolución aparece outra cor, a azul da costa cubana e das súas augas entre a Illa de Cuba e Miami. Tamén sobre este fondo azul volvemos atopar galegos, pero esta vez non na súa condición de loitadores revolucionarios, senón na súa condición de homes que foxen da Revolución. Neste caso, o papel que desenvolveron estes emigrantes ten relación coa figura dos posteriores balseiros que tantos ríos de tinta fixeron correr no xornalismo mundial. O perfil destes pioneiros da balsa con acento galego estivo representado por Manuel Álvarez López. Este home de Torbeo chegara a Cuba para traballar nun hotel que era propiedade dun tío seu, pero ao pouco tempo triunfa a Revolución castrista e o hotel confiscouno o novo réxime político. Entón Manuel, que escapara xa dos horrores da Guerra Civil española, atópase metido no lerio dos primeiros tempos da Revolución cubana. Non o pensa dúas veces e decide abandonar a Illa a calquera prezo para instalarse nunha terra de liberdade e comezar de novo. Non foi fácil a fuxida de Cuba, xa que estivo chea de peripecias e dalgún que outro acto de piratería para poder subsistir. En efecto, Manuel e outros cinco mariñeiros cubanos descendentes de españois planearon coller pola forza a súa antiga embarcación de pesca que lles confiscara o réxime comunista. Dous deles, que eran amigos dos que tripulaban a lancha, subiron a ela aparentando que estaban bébedos. Unha vez que estiveron dentro, sacaron dous revólveres, botaron fóra os comunistas, subiron os outros catro e fuxiron. Finalmente, estes seis homes lograron pisar terra norteamericana. Así foi como Manuel e os seus compañeiros deixaban atrás o que para eles principiaba a ser un inferno. Pero a viaxe de Manuel Álvarez non ía finalizar en Miami, pois o seu desexo era poder chegar a Nova York, a gran capital do mundo. El logrouno e foi nesta grande urbe onde empezou unha nova vida, esta vez xa respirando aires de liberdade. Traballou en Nova York, en Venezuela e logo na Florida. Nos seus primeiros tempos da súa nova andaina como emigrante colaborou coa contrarrevolución cubana, pero logo decidiu desmarcarse do movemento porque pensaba que iso era competencia dos propios cubanos e non dun emigrante galego. Outra cousa que tivo clara Manuel foi a valoración que fixo do espolio do que fora vítima o seu tío, que da noite á mañá se viu despoxado do hotel da súa propiedade, o que provocou a decisión irrevogable de Manuel de abandonar a illa «revolucionaria» para sempre. Podemos dicir que a historia deste emigrante galego foi por partida dobre: ao longo da maior parte da súa vida, Cuba representou para el tan só unha parada intermedia no longo camiño dunha emigración que o levou finalmente a Norteamérica, onde puido ser feliz e gañar cartos.



Os emigrantes galegos que emprenderon o penoso camiño da emigración saíron desta terra xa como homes curtidos nos traballos do mar ou do campo cando aínda eran uns mozos. Isto fortaleceunos á hora a afrontar as dificultades da vida emigrante. En Cuba, por exemplo, traballaron onde puideron. Moitos fixeron carbón nas montañas, que logo transportaban e vendían na cidade da Habana; outros percorreron as rúas de calquera cidade tirando da roda de afiar ou traballaron nas explotacións agrarias, sen esquecer, naturalmente, o papel que algúns xogaron tanto no lado da Revolución cubana coma no lado contrarevolucionario. E, como diciamos ao comenzo, a emigración galega deu moito xogo por todo o mundo e aínda continúa a dalo. Un reto queda pendente: o recoñecemento de que os emigrantes poidan votar en urna e non enviando o voto por correo como se se tratase dunha postal turística...