Moreira de Arriba, unha aldea fantasma

Moreira é unha aldea da parroquia de Torbeo. A maioría das aldeas desta parroquia están situadas nun amplo val e teñen unha igrexa románica do século XII como buque insignia das súas edificacións. Na ladeira deste val cara ao río Sil está situada unha ampla zona de viñedos que producen un dos mellores viños da Ribeira Sacra e na parte alta destes viñedos empeza unha grande extensión de soutos. A propiedade tanto dos viñedos coma dos soutos compártena os veciños de Torbeo coa xente de Caldelas ou da montaña. Na planicie, preto da igrexa e ao lado do campo da festa, está a cantina do Garavillo. Esta cantina rexéntaa Antonio e á súa dona había que declarala «patrimonio social e cultural da parroquia». Venden todo tipo de produtos e tanto os mozos coma os homes maiores van alí polas tardes para botar a partida; así, este pequeno recuncho convértese nun centro social. Pero o que non ten prezo é poder compartir con Antonio o tempo tomando un viño da súa colleita e poder escoitalo a xeito de enciclopedia de transmisión oral e ver como paso a paso vai debullando a historia, a vida de cada veciño, as ferramentas e os traballos do campo nos últimos setenta anos. Antonio formou parte da comisión que levou a luz á parroquia, foi augardenteiro e co pote, que moitas veces transportou ao lombo durante varios meses, transformou o bagazo nunha excelente augardente. Traballou coa máquina de mallar en moitas aldeas da zona, coñece os segredos para facer o mellor viño e sabe da vida dos emigrantes que marcharon e tamén da vida dos que regresaron…


Na parte máis ladeira desta parroquia atopamos tres aldeas aliñadas: Moreira de Abaixo, Moreira do Medio e Moreira de Arriba. Nestas aldeas hai tan só trinta anos vivían arredor de 15 veciños que traballaban as súas leiras, viñedos e soutos. Hoxe en Moreira de Abaixo viven catro veciños xa maiores e en Moreira do Medio, dous veciños que tamén son maiores. O noventa por cento das terras destas dúas aldeas, viñedos e soutos están abandonadas. En Moreira de Arriba dende hai vinte e cinco anos non vive ninguén. Había tempo que quería coñecer esta aldea porque, entre outras cousas, a miña avoa paterna nacera neste lugar. O tempo foi pasando e hoxe, grazas a Antonio, o taberneiro que fixo de guía, fomos facer unha visita a Moreira de Arriba. Esta aldea tivo que ser bonita cando estaba habitada, coas casas xuntas e as rúas estreitas. Ten unhas vistas impresionantes das aldeas da parroquia, os soutos e parte dos viñedos, podemos apreciar o corte que produce o paso do Sil separando as terras de Torbeo das de Lemos e o máis impoñente é a panorámica que ofrece todo o val de Lemos ata Monforte. As casas están derrubadas na súa maior parte e como moito podemos percibir o que foron as rúas e as paredes de pedras ben labradas coas que construíron as casas. Estas casas deberon fomar un conxunto arquitectónico harmónico ben integrado na paisaxe. Pero hoxe as silvas e a maleza non deixan ver moitas das ruínas desta aldea. Mentres camiñabamos por ela, Antonio ía dicíndome o nome do dono de cada casa. Contoume como os herdeiros dunha destas casas, que estaban en Francia, arranxaron a súa para vir pasar as vacacións pero, cando viñeron e abriron as portas do cuarto, atoparon na cama un niño de cobras. Estes que podían ser os últimos habitantes, aínda que de xeito temporal, colleron os trastes e non volveron pola aldea. Non sei se sería polo lugar ou se sería polas idílicas vistas que ten, pero despois de visitar varias aldeas abandonadas da nosa comarca tiven a sensación de estar nun lugar fantasmal e a impresión que levei de Moreira de Arriba foi única.

Pero a riqueza do patrimonio perdido non acaba nas casas ou no contorno desta preciosa aldea. Todos sabemos que a castaña foi un alimento imprescindible para sacar da fame a moita xente e nada máis pingar os «billotes» no souto xa poden asarse e comerse. Coas castañas secas tamén se poden elaborar múltiples pratos ao longo de todo o ano e cos «picós» ou castañas partidas os porcos podían cebarse e obter deles uns exquisitos xamóns, chourizos etc. Moita xente da montaña levaba os porcos aos soutos para que fixesen «a rebusca», é dicir, para que se alimentasen durante uns días das castañas que quedaban perdidas entre as follas e as herbas. É unha mágoa que tanto as aldeas coma eses castiñeiros centenarios estean abandonados hoxe en día.